ابراهیم محمدیانی
پژوهشگر حوزه سیاست خارجی
اخیراً نام‌هایی به عنوان سفرای پیشنهادی ایران در کشورهای مهمی مانند چین، روسیه و جمهوری آذربایجان مطرح شده‌اند که از جنبه های مختلف قابل بررسی هستند. این افراد، با وجود نقش استراتژیک کشورهای مزبور در سیاست خارجی ایران، فاقد هرگونه سابقه دیپلماتیک لازم و همچنین تخصص کافی در مورد امور این کشورها هستند. این موضوع، بحث‌های فراوانی را دربارهه معیارهای انتخاب سفرای ایران و ساختار سیاست خارجی کشور برانگیخته است.
در واقع تصمیم‌گیری‌های اخیر در انتصاب سفرای ایران، به‌ویژه در کشورهای استراتژیک مانند روسیه و چین، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا کارآمدی و تسلط بر امور بین‌المللی همچنان معیار اصلی انتخاب سفرای ایران است؟ یا اینکه مناصب دیپلماتیک به عنوان بستری برای ادامه فعالیت مدیران داخلی با سابقه‌های غیردیپلماتیک تبدیل شده‌اند؟
چالش اصلی: عدم تخصص و سابقه دیپلماتیک
انتخاب افرادی که تاکنون در حوزه‌های غیردیپلماتیک فعالیت کرده‌اند و هیچ سابقه‌ای در زمینه دیپلماسی ندارند، به‌عنوان سفرای ایران در کشورهای مهم، موجب شک و سؤال در میان متخصصان و مراقبان سیاست خارجی شده است.
– چین: این کشور به‌عنوان یکی از بزرگترین شریک‌های اقتصادی ایران و عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل، نقش مهمی در روابط بین‌المللی ایفا می‌کند. انتخاب یک سفیر بدون تخصص در امور چین و روابط آسیای شرقی، می‌تواند منجر به اشتباهات جدی در مدیریت این رابطه شود.
– روسیه: روابط با مسکو، به‌ویژه در زمینه‌های امنیتی، اقتصادی و نظامی، برای ایران بسیار حساس است. انتخاب یک سفیر بدون تسلط بر امور روسیه و مناطق پیرامونی همچون آسیای مرکزی، قفقاز، بالکان و شرق اروپا می توان پد به از دست رفتن فرصت‌های مهم منتهی شود.
– جمهوری اذربایجان: اگر چه این کشور کوچک قابل قیاس با روسیه و چین در سیاست خارجی ایران نیست، اما به‌دلیل موقعیت جغرافیایی و ارتباطات تاریخی و همچنین نقشی که در منطقع قفقاز ایفا می کند و روابط نزدیک با رژیم اسرائیل، قطعا انتخاب یک سفیر بدون تخصص که دارای شائبه های زیادی نیز در روابط با برخی از عناصر بیگانه است، می‌تواند به‌عنوان نشانه ضعف در مدیریت روابط با باکو تلقی شود.
دلایل انتصابات: قحط‌الرجال یا سیاست‌گذاری؟
مدافعان این نوع انتصابات، معمولاً به استدلال “قحط‌الرجال” متوسل می‌شوند و اظهار می‌دارند که دیپلمات‌های کارآزموده و آشنا با نظام بین‌المللی به اندازه کافی در کشور وجود ندارد. اما این ادعا، که ممکن است در بعضی موارد صادق باشد، نیازمند بررسی دقیق‌تری است. در این خصوص باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
- کمبود منابع انسانی متخصص: اگر واقعاً ایران با کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه دیپلماسی مواجه است، این موضوع نشان‌دهنده نقض در برنامه‌ریزی بلندمدت وزارت خارجه است. باید برنامه‌هایی برای جذب و تربیت نیروی انسانی جدید طراحی شود تا این کمبود جبران شود.
- سیاست‌گذاری و ترجیحات شخصی: انتخاب افرادی که تاکنون در حوزه‌های غیردیپلماتیک فعالیت کرده‌اند، به عنوان سفرای آینده ایران بیش از همه نشان‌دهنده ترجیحات سیاسی و شخصی است. این انتخاب‌ها قطعا تحت تأثیر لابی‌های داخلی یا منافع خاص قرار گرفته اند، که این موضوع اعتبار سیاست خارجی ایران را کاهش می‌دهد.
- فقدان دید استراتژیک: انتخاب افراد بدون تخصص در امور کشورهای مهم را می توان نشانه ای از فقدان دید استراتژیک در سیاست خارجی ایران تلقی کرد. در دوره ای که روابط بین‌المللی به‌صورت پیچیده و پویایی در حال تحول است، نیاز به دیپلمات‌هایی که قادر به درک و مدیریت این پیچیدگی‌ها باشند، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.
پیامدهای این انتخاب‌ها بر سیاست خارجی ایران
ایران با انتخاب سفرای فاقد تجربه و تخصص کافی در عمل باید منتظر عواقب نامطلوبی باشد:
- از دست دادن فرصت‌ها: انتخاب سفرایی که تخصص و تجربه کافی در حوزه دیپلماسی ندارند، می‌تواند منجر به از دست دادن فرصت‌های مهم برای ایران شود. به‌ویژه در کشورهایی مانند چین و روسیه که نقش حیاتی در سیاست بین‌المللی دارند، نیاز به دیپلمات‌هایی با تسلط بالا وجود دارد.
- کاهش اعتبار ایران: انتخاب افراد بدون تخصص اعتبار ایران در ساحت بین‌المللی را کاهش می دهد. کشورهای دیگر انتظار دارند که سفرای ایران، به‌عنوان نمایندگان مستقیم دولت، تسلط کامل بر امور بین‌المللی و روابط داشته باشند.
چالش‌های آینده و پیشنهادات
با توجه به آثار نامطلوبی که انتخاب سفرای بی تجبه و بی تخصص در حوزه سیاست خارجی می گذارد، موارد زیر به عنوان پیشنهاد حائز اهمیت هستند:
- برنامه‌ریزی بلندمدت برای جذب نیروی انسانی: باید برنامه‌هایی برای جذب و تربیت دیپلمات‌های جدید طراحی شود تا کمبود نیروی انسانی متخصص در حوزه خارجی جبران شود.
- تعیین معیارهای واضح برای انتخاب سفرای ایران: فرآیند انتخاب سفرای ایران باید بر اساس معیارهای مشخص و شفاف، به‌ویژه تخصص و تجربه در حوزه دیپلماسی، انجام شود.
- پایش عملکرد سفرای انتخاب شده: باید سازوکار‌هایی برای پایش عملکرد سفرای انتخاب شده ایجاد شود تا اطمینان حاصل شود که آن‌ها به‌موقع و به‌خوبی وظایف خود را انجام می‌دهند.
- به کار گیری متخصصان: باید تلاش کرد تا افرادی که در حوزه‌های مختلف دارای تخصص هستند، در پیشبرد عملی سیاست خارجی ایران نیز نقش داشته باشند.
نتیجه‌گیری
تصمیمات اخیر در زمینه انتصاب سفرای ایران، نشان‌دهنده یک چالش عمیق در سیاست خارجی کشور است. انتخاب افرادی که تخصص و تجربه کافی در حوزه دیپلماسی ندارند، می‌تواند به‌عنوان یک پیام نادرست درباره اولویت‌های سیاست خارجی ایران تلقی شود.
در نهایت، انتخاب سفرای کشور باید بر اساس معیارهای تخصص، کارآمدی و تسلط بر امور بین‌المللی صورت گیرد تا منافع ملی ایران به‌بهترین وجه ممکن حفظ شود. این کار نه تنها منجر به افزایش اعتبار ایران در ساحت بین‌المللی خواهد شد، بلکه اعتماد مردم به سیاست خارجی کشور را نیز تقویت خواهد کرد.
