الهه صالح رضایی
سوریه به‌عنوان یکی از کانون‌های اصلی رقابت ژئوپلیتیکی در خاورمیانه، هموراه نقشی راهبردی در تأمین امنیت و پایداری محور مقاومت ایفا کرده است. تحولات اخیر در سوریه، از جمله سقوط دولت بشار اسد و نشست انتقال قدرت بدون حضور ایران و روسیه، شرایط جدیدی را برای بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ایجاد کرده است. این تحولات تأثیرات عمیقی بر جایگاه ایران در سوریه و معادلات ژئوپلیتیکی منطقه گذاشته و ضرورت بازنگری در سیاست‌های ایران را دوچندان می‌کند.
سقوط دولت بشار اسد و خلأ قدرت در سوریه فرصتی برای اسرائیل و دیگر بازیگران منطقه‌ای فراهم کرده است. اسرائیل با بهره‌برداری از این شرایط، طرح‌هایی برای گسترش شهرک‌های یهودی‌نشین در بلندی‌های جولان تصویب کرده است. بلندی‌های جولان به‌دلیل موقعیت جغرافیایی متمایز و داشتن مرزهای مشترک با اسرائیل، سوریه، لبنان و اردن، نقشی منحصربه‌فرد در تعادل ژئوپلیتیکی منطقه ایفا می‌کند. نزدیکی این منطقه به دمشق، پایتخت سوریه، آن را به تهدیدی برای امنیت سوریه و فرصتی راهبردی برای اسرائیل تبدیل کرده است. از منظر هیدروپلیتیک، کنترل منابع آبی جولان، به‌ویژه رودخانه‌های اردن و لیتانی، همواره هدف اسرائیل بوده و بخشی از سیاست دیرینه این رژیم برای تأمین امنیت آبی و گسترش نفوذ آن است. این منابع، هم برای کشاورزی و هم برای تأمین آب شرب در سرزمین‌های اشغالی حیاتی هستند. این اقدامات علاوه بر تقویت حضور اسرائیل در منطقه، راه را برای تضعیف بیشتر محور مقاومت هموار می‌کند. حملات مکرر اسرائیل به زیرساخت‌های سوریه در طرطوس و دمشق نیز نشان‌دهنده عزم این رژیم برای از بین بردن زیرساخت های نظامی سوریه است.
در سوی دیگر، ترکیه با تغییر رویکرد خود از سیاست «تنش صفر با همسایگان» به سیاست تهاجمی، تلاش کرده است نقش پررنگ‌تری در سوریه ایفا کند. این کشور با حمایت از گروه‌های نیابتی مانند هیئت تحریرالشام و مشارکت فعال در نشست انتقال قدرت، به دنبال تعمیق نفوذ خود در شمال سوریه است. این تحولات، رقابت ایران و ترکیه در سوریه را تشدید کرده و ایران را با چالشی مضاعف مواجه ساخته است. از طرفی، کشورهای عربی نظیر عربستان و قطر نیز با مشارکت در نشست انتقال قدرت و اعلام حمایت از دولت جدید سوریه، سعی دارند معادلات منطقه را به نفع خود تغییر دهند و نفوذ ایران را کاهش دهند.
عدم حضور ایران و روسیه در نشست انتقال قدرت در اردن، نشان‌دهنده تلاش بازیگران غربی و عربی برای حذف این دو قدرت از معادلات آینده سوریه است. این مسئله می‌تواند دسترسی ایران به لبنان و حزب‌الله را به‌طور قابل‌توجهی محدود کرده و توان بازدارندگی ایران را کاهش دهد. با این حال، ایران هنوز فرصت‌هایی برای حفظ و بازسازی نفوذ خود در سوریه دارد. حفظ ارتباطات دیپلماتیک با حکومت جدید سوریه، تقویت همکاری با روسیه برای جلوگیری از واگذاری کامل معادلات منطقه‌ای به غرب و استفاده از ظرفیت‌های بین‌المللی برای محکومیت اقدامات اسرائیل در بلندی‌های جولان، می‌تواند بخشی از این راهکارها باشد.
در این بین ایران باید از طریق سرمایه‌گذاری در بازسازی اقتصادی سوریه، نفوذ خود را در این کشور تقویت کرده و حمایت افکار عمومی سوریه را جلب کند. علاوه بر این، تقویت محور مقاومت از طریق حمایت لجستیکی از حزب‌الله و گروه‌های همسو با ایران در عراق و سوریه، می‌تواند بازدارندگی ایران در برابر اسرائیل را حفظ کند.
در مجموع سویه همچنان به‌عنوان نقطه‌ای حیاتی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی خاورمیانه باقی خواهد ماند. حفظ جایگاه ایران در این کشور نیازمند اتخاذ استراتژی چندجانبه‌ای است که شامل تعامل دیپلماتیک با بازیگران منطقه‌ای، مشارکت در بازسازی اقتصادی سوریه و استفاده از ابزارهای بین‌المللی می‌باشد. با اجرای این رویکرد، ایران می‌تواند در برابر چالش‌های پیشرو مقاومت کند و تعادل منطقه‌ای را به نفع خود تغییر دهد.
