لزوم انقلاب الگوریتمی در ایران و تبدیل رشته‌های علوم انسانی به علم مهندسی

مقدمه
در قرن حاضر و در فضای توسعه شتاب زده جهانی، تغییرات سریع فناوری، صنایع و الگوهای اجتماعی و عملیاتی که در طی قرن ۲۱ به منظور افزایش اتصال‌های متقابل و اتوماسیون هوشمند فراگیر شده‌است شاهد انقلاب صنعتی چهارم هستیم و کشورهای پیش رو جهان باید در هفت حوزه شامل: هوش مصنوعی، فناوری اینترنت 5G  و در آینده 6G، علم اطلاعات کوآنتومی، صنعت نیمه‌رسانا، زیست‌فناوری، انرژی سبز، محرک‌های کلان و اکوسیستم تحقیق و توسعه رقابت کنند که این موارد از مؤلفه های قدرت در قرن جدید محسوب می‌شود و کشورهای قدرتمند قادر خواهند بود از نظم و حاکمیت دو بعدی وارد حکمرانی سه بعدی و نظم جهان وطنی شوند.

در این بین هوش مصنوعی یکی از متغییرهای تأثیرگذار در پویایی روابط بین‌الملل در آینده بوده و امنیت بین‌الملل و دیپلماسی حوزه‌هایی هستند که با توسعه هوش مصنوعی تأثیر پذیری قابل توجهی خواهند داشت. در ایران نیز باید با یک انقلاب الگوریتمی جهش قابل ملاحظه‌ای برای بومی سازی هوش مصنوعی ایجاد کرد و با تبدیل برخی رشته‌های علوم انسانی نظیر روابط بین الملل به یک رشته مهندسی، خالق یک هوش مدیریتی و سیاسی بومی بود.

طرح مسئله

دردهه های اخیر با ورود کشورها به جامعه اطلاعاتی قرن بیست و یکم، در اختیار داشتن لبه فناوری‌های اطلاعاتی به یکی ازاهداف مهم قدرت‌ها تبدیل شده است، از طرف دیگر جهانی شدن اقتصاد و شکل گیری ارتباطات، رقابت دولت-ملت‌ها رابرای قرار گرفتن در جایگاه بالاتر تشدید کرده است. بنابراین در قرن جدید قدرت‌های بزرگ سعی در قرار گرفتن در جایگاه باالتری در زنجیره ارزش فناوری‌های اطلاعاتی دارند.

از این منظرتلاش دولت‌ها برای افزایش رقابت پذیری از طریق سرمایه گذاری جهت توسعه فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی درحوزه های مختلف همچون هوش مصنوعی بیش از پیش افزایش یافته است.

رشد و تکامل تکنولوژی‌ها وفن آوری های نوین موجب بروز انقلابی در عرصه ارتباطی و بوجود آمدن کسب و کارهای جدید و فروپاشی و حذف برخی مشاغل سنتی گردیده است، در این میان کشورهایی که دارای زیر ساخت‌های مهمی در این حوزه هستند و یا دارای روابط و مناسبات خوب باکشورهای طراز اول این حوزه همچون  امریکا و چین می‌باشند، توانسته اند با تطبیق با تحولات جهانی، تا حدودی امنیت و قدرت اقتصادی، سیاسی و… خود را حفظ کنند.

بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی بر این عقیده هستند که چین تا سال 2030 میلادی به اولین کشور در زمینه تحقیقات بنیادی در حوزه هوش مصنوعی تبدیل خواهد شد، آن‌ها همچنین عنوان کرده‌اند که ایران نیز تا سال 2030 میلادی به جمع 10 کشور برتر جهان در حوزه تحقیقات هوش مصنوعی خواهد پیوست

طبق فرمایش مقام معظم رهبری(مدظله العالی) در دوران هوش مصنوعی و کوانتوم و اینترنت نمی‌شود با همان ابزارهای چهل سال قبل کار کرد. باید ابزارها متناسب با زمان باشند اما آنچه تغییر نمی‌کند جبهه‌بندی‌هاست، کمااینکه ایشان در دیدار نخبگان و استعدادهای برتر علمی از «هوش مصنوعی» به‌عنوان یک مسئله مهم و آینده‌ساز نام بردند و با اشاره به تجربیات کشورهای مختلف دنیا در توسعه هوش مصنوعی تأکید کردند: این مسئله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که ایران جزو 10 کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.
به تعریف هنری کسینجر وزیرخارجه اسبق ایالات متحده امریکا، هوش مصنوعی امکانات بیشتری نسبت به تسلیحات اتمی برای ایجاد بحران دارد زیرا هوش مصنوعی اهداف مورد نظرش را انتخاب کرده و مطابق تصمیم‌های خود عمل‌می‌کند. ویرانی ناشی از استفاده از تسلیحات اتمی واضح است؛ اما هیچکس نمی‌داند هوش مصنوعی چگونه عمل خواهد کرد.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور فدراسیون روسیه در سال ۲۰۱۷ گفت: ملتی که در توسعه هوش مصنوعی پیشرو باشد، حاکم جهان خواهد شد.

این موارد نشان از حساسیت رهبران و نخبگان سیاسی جهان به هوش مصنوعی دارد. نشریه فارن پالیسی در گزارشی با عنوان «هوش مصنوعی چگونه می‌تواند دیپلماسی را متحول کند» به مواردی اشاره کرده که در آن هوش مصنوعی در خدمت دیپلماسی خواهد بود که شامل موارد زیر است:

ـ نقش هوش مصنوعی در ترجمه اطلاعات هنگام مذاکره پررنگ خواهد بود؛ هوش مصنوعیِ توسعه‌یافته می‌تواند نیاز به مترجم در مذاکرات را کاهش دهد. از طرفی، با وجود دسترسی پرسرعت هوش مصنوعی به اطلاعات طبقه‌بندی شده، این فناوری طراحی‌شده توسط دولت‌ها می‌تواند سریع‌تر از دیپلمات‌ها اطلاعات را استخراج کرده و ارائه دهد. در نتیجه دیپلمات‌ها برای دسترسی به اطلاعاتی که هنگام مذاکره نیاز دارند سرعت بیشتری خواهند داشت.

ـ هوش مصنوعی در برآورد نظرهای عمومی نیز کاربرد خواهد داشت تا مذاکره‌کنندگان خیلی زود در مورد آثار احتمالی تصمیم‌ها در میان افکار عمومی با خبر شوند. همچنین تجزیه و تحلیل ویدئوهای ضبط‌شده اتاق‌های مذاکرات برای تفسیر واکنش‌های احتمالی طرف مقابل، با کیفیت بیشتری دنبال می‌شود.

نقش دیگر هوش مصنوعی در طراحی سناریوهای احتمالی اجرایی در مذاکرات است. در طول نخستین دور مذاکرات هسته‌ای ایران، تیمی در وزارت انرژی ایالات متحده یک نمونه از سایتی هسته‌ای در ایران ساختند تا تغییرات غنی‌سازی را آزمایش کنند. در آینده، هوش مصنوعی می‌تواند سناریوهای آزمایشی را سریع‌تر و با هزینه بسیار کمتر اجرا کند.

ـ هوش مصنوعی با طراحی مکانیسم‌های دریافت غرامت و یا نظارت‌های دقیق بر اجرای تعهدها، می‌تواند تضمین‌های جدی‌تری برای اجرای توافق‌ها ایجاد کرده که فضای شک و تردید در روابط بین‌الملل را تحت شعاع قرار داده و همکاری بین‌المللی را افزایش می‌دهد؛ در نتیجه می‌توان انتظار داشت هوش مصنوعی نقش قابل توجهی در گسترش صلح جهانی با کمک به دیپلماسی داشته باشد.

ـ تحلیل حجم عظیم داده‌ها و کشف الگوریتم پدیده‌ها سبب می‌شود که هوش مصنوعی نقش پیش‌بینی کننده نیز در عرصه سیاست بین‌الملل داشته باشد و بتواند روندهایی را کشف کند که برای انسان ناشناخته است. در هر مذاکره‌ای مذاکره کننده توسط کارشناسان و اندیشکده‌های مختلف مخاطب مشورت قرار گرفته و سناریوهای مختلف تحلیل می‌شود.

ـ تجزیه و تحلیل اطلاعات و کشف الگوریتم و الگوی پدیده‌ها سبب می‌شود هوش مصنوعی به پیش‌بینی سناریوها و خلق سناریوها با منافع بیشتر اقدام کند. این امر از طریق پیش‌بینی پدیده‌ها فرصت در اختیار دیپلمات‌ها در عرصه دیپلماسی قرار داده و همچنین آن‌هارا از خطرات اینده آگاه می‌کند. این کاربرد هوش مصنوعی در عرصه مذاکرات بین‌الملل می‌تواند با شناسایی مدل‌های مذاکراتی و تحلیل اطلاعات مذاکره‌کننده مقابل نتایح اتخاذ استراتژی‌های مختلف را در اختیار مقامات قرار دهد. در این فرایند هوش مصنوعی می‌تواند به پیش‌بینی پیامدهای اتخاذ استراتژی تحریم‌های تجاری یا تأثیر سیاسی مداخله نظامی کمک کند

در حال حاضر 45 کشور از استراتژی خود در حوزه هوش مصنوعی پرده برداشته‌اند و برخی از مجامع و اتحادیه‌های بین‌المللی از جمله اتحادیه اروپا نیز به تدوین استراتژی در زمینه هوش مصنوعی پرداخته‌اند، الگوریتم‌های هوش مصنوعی با سرعت زیادی در حال تغییر و تحول هستند و به همین دلیل دولت‌های مختلف به تدوین برنامه‌های جامع هوش مصنوعی روی آورده‌اند، کشورهای جهان درصدد استفاده از هوش مصنوعی برای بهبود خدمات عمومی، کارآیی در اقتصاد و بهبود شرایط کار برای نیروی کار هستند، پتانسیل‌های این فناوری باعث شده است تا دولت‌های آینده نگر در سراسر دنیا به فکر تدوین استراتژی‌های ملی هوش مصنوعی باشند

هرچند رویکرد هر دولت در پیگیری اجرایی سیاست‌های تدوینی خود تا حدودی متفاوت است اما به طور کلی تحقیق و توسعه، پژوهش در دانشگاه‌ها، انتقال فناوری، تقویت نیروی انسانی، آموزش و بهبود زیرساخت‌ های دیجیتال و تقویت شرکت‌های متأثّر از هوش مصنوعی از محورهای مشترک سیاست گزاری این کشورها در حوزه هوش مصنوعی می‌باشد، به طور مثال کشورهایی مثل: چین و هند در صدر جدول سریع‌ترین رشدهای تحقیقاتی حوزه هوش مصنوعی قرار دارند و همچنین کشورهایی مثل: فرانسه و آمریکا کشورهای پیشرو از نظر تعداد استناد به مقالات هستند و کشوری مثل نیوزلند نیز در حال فاصله گرفتن از اقتصاد کشاورزی و حرکت به سمت اقتصاد دیجیتال است و وضعیت این کشور نیز از لحاظ کیفیت مقالات در وضعیت قابل قبولی قرار دارد، شایان ذکر است از همین نظر نرخ رشد ایران در استناد به مقالات علمی در حال فاصله گرفتن از کشورهای هم رده از جمله ترکیه و نزدیک شدن به کشورهای پیش‌رو است.

پیشنهاد و توصیه سیاسی:
در فضای جهانی شتاب زده، ایران نیازمند انقلاب جدیدی تحت عنوان انقلاب الگوریتمی است تا با تأسیس رشته‌های جدید دانشگاهی نظیر

مهندسی روابط بین الملل

مهندسی علوم سیاسی

مهندسی حقوق

مهندسی روان شناسی

مهندسی اقتصاد

جهت طراحی و توسعه الگوریتم‌های لازم برای استفاده از هوش مصنوعی می‌باشد تا در این رقابت جهانی جزو کشورهای قدرتمند قرار بگیرد. برای این مهم تلفیق رشته‌های مهندسی نرم افزار گرایش هوش مصنوعی با رشته‌های ذکر شده لازم می‌باشد.

از آنجائیکه سامانه‌های خبرهexpert systems بیشترین پیشرفت را در «هوش مصنوعی» به وجود آورده‌اند، هدایت پایان نامه‌ها و مسیر تحصیلی گرایشات جدید باید برای تعریف سیستم‌های خبره باشد.

سیستم‌های خبره به دسته‌ای خاص از نرم‌افزارهای رایانه‌ای اطلاق می‌شود که در راستای کمک به متخصّصان انسانی یا جایگزینی آنان در زمینه‌های محدود تخصّصی تلاش دارند. چگونگی طراحی دستگاه‌های استدلال گر برای رسیدن به مجموعه‌ای از تصمیمات منطقی با استفاده از دانشی که در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد اساس کار طراحی سامانه‌های خبره است.

در حقیقت به واسطه الگوبرداری این سامانه‌ها از نظام منطق و استدلال انسان و نیز منابع دانش مورد استفاده آن‌ها، پیامد کار یک سامانه خبره می‌تواند تصمیماتی باشد که در حوزه‌ها و قلمروهای گوناگون قابل استفاده، مورد اطمینان و تأثیرگذار باشد.

اساساً پیدایش علوم و رشته‌های جدید و معضلات مربوط به رهیافت تحویلی نگری در عرصه علم و دانش, ضرورت پیدایش مطالعات میان رشته‌ای را تبیین می‌کند و متخصصان دو یا چند رشته و دارای تخصص علمی در ارتباط با شناخت، حل یا تحلیل یک پدیده، موضوع یا مسئله‌ی معمولاً پیچیده و واقعی با یکدیگر تعامل و همکاری علمی کرده و با تلفیق دانش، روش و تجارب دو یا چند حوزه‌ی علمی و تخصصی برای حل مسائل اقدام می‌کنند

آنچه مهم است، تعریف یک هوش مصنوعی بومی بر اساس تجارب و نیازهای کشور می‌باشد که برای رسیدن به این مهم نیاز به یک انقلاب الگوریتمی و استفاده از ظرفیت رها شده دانشگاهی در علوم انسانی و تبدیل رشته‌های شبه علم به علوم مهندسی هستیم تا در آینده یک قدرت پیش رو باشیم و نه دنباله رو! تا چه مقبول افتد و چه در نظر آید.

منابع:
نصیرزاده، محمد/ حسن پور، طاهره (1402) تأثیرات هوش مصنوعی بر روابط بین الملل

How AI Could Revolutionize Diplomacy

https://www.realinstitutoelcano.org/en/analyses/diplomacy-in-the-age-of-artificial-intelligence/