فرصت راهبرد نگاه به شرق در دولت رئیسی

پیام تبریک ولادیمیر پوتین به آقای رئیسی به عنوان رئیس جمهور منتخب و پاسخ ایشان که تاکید بر تداوم و گسترش همکاری های متقابل داشت و همچنین سفر وزیر امور خارجه هند به تهران و دیدار با منتخب ملت ایران به همراه استقبال چینی ها از انتخاب آقای رئیسی و پایان دوران ریاست جمهوری روحانی، همگی حکایت از بروز و ظهور شرایط جدیدی در سیاست خارجی ایران دارند. درک این شرایط جدید که می تواند با توسعه مناسبات با کشورهای شرقی و عدم تکیه یکجانبه به غرب همراه باشد، زمینه ساز پیگیری یک سیاست توازن بخش خواهد بود. چنین امری برای ایران که از لحاظ ژئوپلیتیکی یک کشور با قابلیت های منحصر به فرد به شمار می آید، اهمیت بسیار زیادی دارد.

برتری­های ژئوپلیتیکی کشورها به طور مشخص بر اساس امیتازهای محیط جغرافیای این کشورها تعیین می­شود و بهره بردن از این برتری­ها و تلاش برای دستیابی به چیرگی­های جغرافیایی تازه و ارتقای اهمیت برتری­های قبلی در محیط بین الملل از اهداف مهم کشورها در عرصه بین المللی است. موقعیت ژئوپلیتیک یک کشور که می­تواند تولید کننده فرصت برای یک کشور باشد، به همان شکل می­تواند محدودیت­هایی را نیز ایجاد کند. برخی عوامل جغرافیایی می­تواند سیاست و استراتژی ملی کشور را در یک حوزه ژئوپلیتیک منفعل و برای آن کشور نوعی چالش ژئوپلیتیک ایجاد کند. ژئوپلیتیک برای دستیابی به یک سیاست خارجی کارآمد بر شناسایی محدودیت‌ها و امکانات به وجود آمده از موقعیت­های در حال تحول منطقه­ای و جهانی ﺗﺄکید دارد. درک ژئوپلیتیک از سیاست خارجی کشورها نیازمند تحلیل واقع­بینانه از فضای جغرافیایی پیرامون یک واحد سیاسی، می­باشد. از این جهت ژئوپلیتیک به عنوان یک عرصه مطالعاتی می­تواند راهبردهای سیاست خارجی کشورها را تعیین و اولویت­های اساسی آن را مشخص سازد. بر این اساس ایران به عنوان یک کشور با مختصات جغرافیایی منحصر به فرد که دارای کدهای ژئوپلیتیکی متعدد است، امکان بازیگری در عرصه های منطقه ای و بین المللی را دارد.

با این حال نگاه عملی و نظری به سیاست خارجی ایران در طول سال­های گذشته از عدم توجه به راهبرد نگاه به شرق و نگاه یک جانبه به غرب حکایت دارد که باعث غفلت از سایر مراکز و منابع قدرت و ثروت جهانی به خصوص در نزدیکی مرزها گشته است. البته در سال های اخیر راهبرد نگاه به شرق، به راهبردی منطقه­گرایانه از سوی جمهوری اسلامی ایران در منظومه نگاه ژئوپلتیک و جغرافیایی تبدیل شده است؛ چرا که ایران از جمله کشورهایی می­باشد که به لحاظ موقعیت جغرافیایی و سیاسی، از مزیت ژئواستراتژیک، ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک بهره­مند می­باشد. بر این اساس راهبرد نگاه به شرق که از منطق علمی و تاریخی و همچنین ریشه های جغرافیایی و سیاسی در سیاست خارجی کشور برخوردار است و هویت سازی جدیدی در گفتمان سیاست خارجی ایجاد می­کند، از اهمیت مضاعفی برخوردار شده است.