بابک شفیعی
پژوهشگر مهمان موسسه مطالعات جهان معاصر
ناوگان دریایی شناورهای کاوشی بدون سرنشین آمریکا در پروژه OCS در شهر اوهایو به‌عنوان ابزاری برای ارائه رصدهای اقیانوسی و جوی باکیفیت بالا طراحی و توسعه داده است. این قایق‌ها با سرعت 2 تا 8 گره دریایی و برد اعلامی بیش از 16000 مایل دریایی و استقامت شناوری تا 12 ماه دارند. شناورهای کاوشی بدون سرنشین می‌توانند باکمترین هزینه مانند کشتی‌های هیدرو گرافی، نمونه‌برداری تطبیقی انجام دهند. در چند هفته اخیر با یدک کردن یکی از این قایق‌ها توسط ناو شهید بازیار سپاه در خلیج‌فارس و از آب‌گیری آن توسط ناوشکن ارتش جماران از دریای سرخ در میانه مذاکرات، این رویداد در سر خط خبرهای جهان قرار گرفت و منازعات تاریخی ایران و آمریکا را یکبار دیگر احیا کرد.
این تنش‌های دریایی سؤالاتی در روابط بین‌الملل و ژئوپلیتیک جهانی مطرح می‌کند:
1- شناور کاوشی بدون سرنشین ازچه زمانی در پهنه‌های دریایی گسترش پیداکرده‌اند؟
این شناورها از سال 2019 آزمودن‌های میدانی خود را در اطراف جزایر هاوایی انجام داد و از سال 2021 وارد مأموریت برای نیروی دریایی آمریکا گردیده‌اند. آن‌ها از انواع دستگاه‌های هوشمند بررسی دمای آب، سمت و شدت باد، و حس‌گر سو ناری (پایشگر صوتی زیرآب) در غالب مخابره اطلاعات به ماهواره‌های آمریکا انجام‌وظیفه می‌کنند که در تمام شرایط آب و هوایی قابلیت دوام دریانوردی رادارند.
2- هدف آمریکا از پراکنش قایق‌های بی‌سرنشین در پهنه آبی جهانی چیست؟
آمریکا بر طبق نظریه آلفرد تایر ماهان دریاسالار آمریکایی همواره به دنبال حفظ حضور دریایی خود در پهنه‌های اقیانوسی جهانی است. با شروع مناقشات چین و آمریکا و حضور ناوهای کلاس آرلی بورک در منطقه چین جنوبی و اقیانوس آرام، آمریکا به دنبال مدیریت هوشمند دریایی در فضاهایی است که ازنظر ژئوپلیتیکی اهمیت گذشته را برایش ندارد.
3-آیا حضور آن‌ها در خلیج‌فارس و دریای عمان تهدیدی علیه منافع ملی ایران است؟
اگر از منظر ایدئالیسم به این موضوع نگاه شود، باید در پاسخ گفت خیر: چراکه این سامانه‌ها جهت نقشه‌برداری از کف اقیانوس‌ها و جهت ناوبری و مخابرات دریایی استفاده می‌شود و می‌تواند به جامعه بشری کمک شایانی کند. حال اگر منظر رئالیستی و جغرافیایی به موضوع نگریسته شود حضور فعال این ناوگان در دریاهای جنوبی ایران می‌تواند در بلندمدت تبعات امنیتی برای ایران داشته باشد.
از قرن 15 تا به امروز کشورهای پیشرو در به دست گرفتن گهواره تمدن جهانی همواره فعال بوده اند. در حال حاضر با استفاده از فضای مجازی و هوش مصنوعی به دنبال اشراف اطلاعاتی و فرهنگی بر جوامع بشری هستند.
در دهه اخیر آمریکا در جهت جمع‌آوری اطلاعات از کف اقیانوس‌ها و امپراتوری بر بستر دریاها گام های جدی برداشته است. همان‌طوری که در سال 1958 اکس پلور 1 را به فضا پرتاب نمود، به نظر می‌رسد شناور کاوشی بدون سرنشین در حال انجام همین‌گونه مأموریت است. البته این بار تمرکز امریکایی ها بر زیرآب قرار گرفته که همواره یکی از ناشناخته‌ترین فضای مطالعاتی بشر بوده است و می تواند جغرافیای سیاسی جهانی را تحت تأثیر خود قرار دهد.
با افزایش تعداد شناورهای کاوشی بدون سرنشین، آمریکایی ها ضمن آن‌که جغرافیای نظامی و اقتصادی بخش های مختلف آب های جهان را مطالعه می کنند، می‌توانند با اشراف اطلاعاتی بر اقلیم جهانی، دست برتر را در آینده مدیریت رفتاری کشورهایی چون ایران پیدا کنند. از این رو ضروری است شناخت درباره فن اوری های پیشرفته در حوزه دریایی در ایران افزایش یابد.
