در روانشناسی سیاسی به بررسی رفتار سیاسیون در عرصه سیاست و عملکردهای سیاسی آنان پرداخته می شود. درواقع روانشناسی سیاسی به چرایی رفتارهای سیاستمداران در مناسبات و تصمیمات سیاسی آنان می¬پردازد. در این نوشتار به بررسی رفتارهای سیاسی رجب طیب اردوغان که برای سومین بار متوالی به مدت پنج سال تصدی پست ریاستجمهوری را برعهدهگرفته و همتای آذربایجانی وی (الهام حیدر اوغلو علیاف) چهارمین رئیسجمهور جمهوری آذربایجان که از تاریخ ۳۱ اکتبر ۲۰۰۳ ریاست جمهوری این کشور را برعهدهگرفته، اشاره خواهیم نمود.
انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی ترکیه در ۱۴ مه ۲۰۲۳ (۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۲) برگزار شد، دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در ۲۸ مه ۲۰۲۳ با حضور دو نامزد ریاست جمهوری که بیشترین رأی را کسب کردند برگزار شد و رجب طیب اردوغان توانست بار دیگر پست ریاستجمهوری این کشور را عهدهدار شود، منتخب مردم در این دور انتخابات، ضمن اشاره به این¬که عدالت سرلوحه دولت او بوده و این اصل تغییر نخواهد کرد، در اولین نطق پس از پیروزی خود بیان داشت، اکنون زمان آن فرارسیده که صدمین سالگرد جمهوری ترکیه را که امروز در روز پیروزی به آن دستیافتیم به شما اعلام کنیم، نکته حائز اهمیت این¬که کارشناسان و ناظران سیاسی ترکیه اذعان دارند که بعید است سیاست¬های کلی دولت اردوغان در دوره پنجساله بعدی تغییر زیادی کند که یکی از محورهای حائز اهمیت در این نوشتار روابط فیمابین اردوغان و الهام حیدر اوغلو علیاف (رئیسجمهور آذربایجان) در دوره جدید تصدی پست ریاستجمهوری توسط اوست.
در تحلیلی از شخصیت و رفتارهای این دو رئیسجمهور هم زبان و هم فکر بایستی به خصوصیات روانشناسی ازجمله کیش شخصیت آنان اشاره نمود، کیش شخصیت پدیدهای است که در آن یک شخص با استفاده از رسانههای گروهی و تبلیغات سیاسی از خود وجهه عمومی آرمانی و قهرمانانهای ارائه میدهد. این پدیده با استفاده از تعریف و تمجید در رسانهها و نیز ایجاد جوی که در آن شخص فارغ از پاسخگویی یا مصون از اشتباه است به وجود میآید. کیشهای شخصیت غالباً در حکومتهای تمامیتخواه و غیر مردمسالاری بر پا میشوند. کیش شخصیت پدیدهای است که هر دوی آنان بهخوبی توانستهاند در موفقیتهای خود از آن تمتع یابند. همذاتپنداری پدیده روانشناسی دیگری است که در رفتار سیاسی این دو و از طرفی در ارتباط متقابل فیمابینشان نقش مهمی را ایفا می¬نماید، همذاتپنداری از طریق تمایل به افزایش دادن احساس ارزشمند بودن، به شیوه متصل کردن خود به یک شخص، گروه، یا سازمانی که مهم بهحساب میآیند که الهام علیاف از این همذاتپنداری با اردوغان توانسته بهخوبی و بارها بر مسائل داخلی و مشکلات سیاست خارجی خود فائق آید. ترکیه سیاست توسعهطلبانه را در روابط بینالملل دنبال میکند. این سیاست در دولت اردوغان همواره دنبال شده است. بهطور مثال در شرق لیبی مداخله کرده و از اخوانیهای که در شرق لیبی حاکم هستند حمایت میکند.
از ترکها در شمال قبرس در مقابل یونانیها حمایت میکند و عملاً یکسوم قبرس را اشغال کرده است. در عراق و سوریه تحت عنوان سیاست «نوعثمانیگری» مداخله میکند. زیرا از دوران امپراتوری عثمانی ادعای سرزمینی دارد. بهانه اردوغان در آذربایجان همبستگی ترکهاست اما واقعیت موضوع این است که تلاش میکند از طریق نخجوان مرز ایران و ارمنستان را از بین ببرد و پیوستگی سرزمینی ایجاد کند. نخجوان را به سرزمین اصلی جمهوری آذربایجان وصل کند. اصل موضوع توسعهطلبی ترکیه در قفقاز جنوبی است. ترکیه این سیاست را با پوشش همبستگی ترکها یا پانترکیسم دنبال میکند، سیاست توسعهطلبانه آذربایجان در زمان ریاست جمهوری الهام علیاف نیز با ترکیه همسوئی داشته است که این نکته با نظریه روانشناسی (تلاش برای برتری) آلفرد آدلر، قابلتحلیل و ارزیابی است چراکه در قضیه قرهباغ شاهد جلوههایی از این سیاست¬های توسعهطلبانه رئیسجمهور، الهام علیاف بودهایم. علیاف بارها بیان داشته، ترکیه و رئیسجمهور آن از آغاز تا پایان جنگ دوم قرهباغ در سال ۲۰۲۰ در کنار جمهوری آذربایجان بودهاند که در آن زمان این کشور بسیاری از اراضی خود را که قبلاً در کنترل ارمنستان بوده، پس گرفته است و آذربایجان مدیون ترکیه است. او از حکومت ۲۰ ساله اردوغان ستایش کرده و بیان نموده که در این مدت ترکیه به «کشوری تأثیرگذار در جهان و ضامن صلح، ثبات و امنیت در منطقه ما تبدیلشده است». علیاف همچنین از نقش اردوغان در اتحاد جهان ترک و همچنین در توسعه اقتصاد، ارتش و صنایع دفاعی ترکیه تمجید کرد. علیاف گفت: قزلالما [جت جنگنده بدون سرنشین] در هوا، آلتای [تانک] و توگ [خودروی الکتریکی] روی زمین، آنادولو [کشتی تهاجمی] در دریا – این ترکیه امروز است. علیاف و اردوغان همچنین از طریق ویدئو کنفرانس در مراسم کلنگزنی ساخت یک منطقه مسکونی که توسط آذربایجان در شهر قهرمانمرعش در جنوب ترکیه ساخته میشود شرکت کردند. این شهر در اوایل ماه فوریه در زمینلرزههای ویرانگر آسیبدیده بود. در ۳۰ آوریل، خبرگزاری دولتی آذرتاج چندین تفسیر درباره سفر علیاف به استانبول منتشر کرد که در آن از دستاوردهای ترکیه در دولت اردوغان و اتحاد بین دو کشور «تحت رهبری خردمندانه» رؤسای جمهور دو کشور تمجید کرد.
در پایان بایستی اشاره نمود، با توجه به فراگیری ارتباط فیمابین جمهوریهای ترکیه و آذربایجان یکی از مهمترین اهداف ترکیه در سالهای اخیر پیوستن به اتحادیه اروپا بوده که پس از انجام اصلاحاتی از طرف دولت ترکیه شاهد روند روبه رشدی در مذاکرات آن بودهایم، یکی از مهمترین اهداف پیوستن ترکیه به این اتحاد حمایت از متحدین اصلی خود مانند آذربایجان در سیاست خارجی این کشور و به دست آوردن دست برتر در قبال همسایگان خود بوده که بهنوعی جزء اولویت¬های هر دو رئیسجمهور پیشگفته نیز میباشد، در مورخه بیست و نهم آوریل سال 2023 میلادی که الهام علیاف رئیسجمهور آذربایجان و همسرش مهربان علیوا به دعوت رجب طیب اردوغان، رئیسجمهور ترکیه به استانبول سفر کردند. آنها در جشنواره بزرگ هوانوردی تکنوفِست استانبول شرکت کردند. در خلال این جشنواره الهام علیاف خطاب به شرکتکنندگان داخلی و خارجی جشنواره، ترکیه و جمهوری آذربایجان را «یک ملت، دو دولت و یکمشت [نماد وحدت در زبان آذری]» توصیف کرد و گفت وحدت دو کشور «ابدی» است؛ بنابراین بهصراحت می¬توان ادعا نمود این دو رئیسجمهور ترکتبار دارای رفتارهای سیاسی مشابه و همسوئی در مسائل داخلی و منطقه¬ای بوده که لزوم تحلیل این رفتارهای سیاسی برای تحلیل¬گران این حوزه ضروری به نظر میرسد.
روانشناسی سیاسی روسای جمهور ترکیه و آذربایجان
دکتر احسان رهام، پژوهشگر موسسه مطالعات جهان معاصر
لطفا وارد شویدتا به بحث بپیوندبد
