منطقه قفقاز در دو سال گذشته آبستن تحولات بسیار مهمی بوده است. جنگ دوم قراباغ موجب برهم خوردن توازن قوا و ورود بازیگران مختلف به منطقه شد. به نحوی که ترکیه، اسرائیل و کشورهای غربی همانند انگلیس به همراه ناتو، برنامه های بلندمدتی را برای حضور در منطقه ترسیم کردند. در این بین اقدامات اخیر باکو برای بستن کریدور لاچین که تنها گذرگاه ارتباطی میان ارمنستان و منطقه قراباغ محسوب می شود، شرایط جدیدی را در قفقاز پدید آورده است. به نحوی که احتمال آغاز یک جنگ جدید در منطقه بیش از گذشته برجسته شده است. با توجه به اهمیت موضوع، موسسه مطالعات جهان معاصر یک گفتگوی اختصاصی با «آهارون واردانیان»، ایران شناس و استاد دانشگاه دولتی ایروان انجام داده است.
علت بسته شدن کریدور لاچین در شرایط فعلی چیست؟
باکو از بسته شدن کریدور لاچین چند هدف مهم را دنبال می کند: در وهله اول، باکو قصد تخلیه آرتساخ از ارامنه را دارد؛ درست همانند همان کاری که در مورد نخجوان انجام داد. چنانچه نخجوان در گذشته یک منطقه ارمنی نشین بود اما در حال حاضر هیچ ارمنی در این منطقه سکونت ندارد و زندگی نمی کند. دوم آنکه، باکو از طریق مسدود کردن کوریدور لاچین قصد دارد به ارمنستان فشار آورد تا ایروان در نهایت با ایجاد کریدور جعلی زنگزور یا همون کریدور تورانی موافقت کند. این در حالی است که راه افتادن این کریدور بسیار خطرناک است و ضد توافقنامه ۹نوامبر محسوب می‌شود. در آن توافقنامه هیچ بحثی از ایجاد کریدور به میان نیامده بود. به نظر می‌رسد باکو با اقدام خود در مسدودسازی کریدور لاچین در حال دست زدن به یک کشتار گسترده نسبت به ارامنه در آرتساخ است؛ زیرا بسته شدن کریدور لاچین به معنای بسته شدن راه زندگی به روی ساکنان این منطقه است. این مسئله برای ۱۲۰ هزار نفر ساکن آرتساخ که حدود ۳۰ هزار نفر آنها را کودکان تشکیل می دهند، بسیار خطرناک است. کمبود دارو و غذا در این منطقه می‌تواند یک فاجعه بزرگ انسانی رقم بزند.
واکنش دولت ارمنستان به بسته شدن کریدور لاچین چیست؟
واکنش دولت ارمنستان بازگشایی بی قید و شرط کریدور لاچین است؛ زیرا مطابق با توافق نامه 9 نوامبر نباید این کریدور به هیچ وجه مسدود شود. با این حال رفتار باکو نشان می‌دهد که اساساً نسبت به این توافق پایبند نیست. حتی در توافق ژانویه ۲۰۲۱ در مسکو نیز باکو نسبت به باز بودن کریدور لاچین متعهد شده بود. در حال حاضر دولت ارمنستان معتقد است که کریدور باید سریعا باز شود و آذربایجان به توافق پیشین بازگردد تا امکان مذاکرات جدید مهیا شود.
چرا روسیه به عنوان ضامن صلح هیچ اقدام موثری جهت مقابله با بسته شدن کریدور لاچین در برابر باکو انجام نمی دهد؟
روسیه درگیر جنگ اوکراین است و بسته شدن کریدور را خلاف منافع خود تلقی می کند؛ زیرا تمایل ندارد شاهد یک جنگ دیگر در مناطق پیرامونی خود باشد. روسیه اقدامات باکو را به مثابه باز شدن جبهه دوم جنگ علیه خود تلقی می کند. به همین دلیل با مماشات با باکو سعی دارد مسئله را به صورت مسالمت آمیز حل و فصل کند. البته روسیه به عنوان ضامن آتش بس وظیفه دارد که همه تلاش خود را برای بازگشایی کریدور لاچین به کار گیرد.
از نظر شما ترکیه چه نقشی در تحولات اخیر دارد؟
تردیدی وجود ندارد که باکو یک بازیگر مستقل نیست و نمی تواند به تنهایی اقدام موثری در منطقه انجام دهد. قطعاً ترکیه و کشورهای غربی از باکو برای افزایش سطح تنش در منطقه حمایت می کنند. ترکیه می خواهد به بازیگر مسلط در قفقاز تبدیل شود و بعد از جنگ ۲۰۲۰، فعالیت خود را تشدید کرده است. در واقع اردوغان در پی ترویج عثمانی گری در منطقه است.
در میان مردم و دولت ارمنستان چه انتظاری از ایران وجود دارد؟ نگاه مردم و دولت ارمنستان به ایران چگونه است؟
در میان مردم و دولت ارمنستان این مسئله مهم است که دیدگاه ایران را نسبت به منطقه قفقاز درک کنند. یک نگاه مثبت به ایران در میان مردم ارمنستان وجود دارد. آنها تمایل زیادی دارند که بدانند اقدام ایران در صورت آغاز جنگ دیگر در آرتساخ و حرکت اشغالگرانه باکو به سمت سیونیک در جنوب ارمنستان چه خواهد بود. البته ایران خط قرمز خود را تغییر مرزهای بین المللی در منطقه تعیین کرده اما مسئله مهم این است که باکو ظاهراً توجهی به خطوط قرمز ایران ندارد. باید توجه داشت که هدف اصلی بازیگران غربی و ترکیه در قفقاز فقط ارمنستان نیست، بلکه تضعیف ایران یکی از اهداف مهم آنها به شمار می‌آید. به همین دلیل ایران و ارمنستان می توانند در زمینه های امنیتی، نظامی، علمی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با یکدیگر همکاری کنند. اقدامات باکو ضد ایران، ارمنستان و روسیه است و این سه کشور می‌توانند به همکاری های منطقه ای سه جانبه به صورت جدی بیاندیشند.
