نیروهای ضدسیستمی و بازدارندگی شبکه‌ای؛ دورنمای امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا

نویسنده: ابوالفضل خرم‌روز (پژوهشگر امنیت بین‌الملل در غرب آسیا)

در ابتدا باید به منطق نیروهای ضدسیستمی یا مقاومت توجه کرد. معمولاً این نیروها با منطق بازیگر عقلانی ارزیابی می‌شوند، که این دیدگاه نادرست است. هنری کیسینجر، وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی سابق آمریکا، در عبارت معروفی طی جنگ ویتنام گفت: “چریک پیروز می‌شود اگر شکست نخورد. ارتش متعارف شکست می‌خورد اگر پیروز نشود.” در واقع، مفهوم این گزاره این است که در جنگ نامتقارن، پیروزی معنایی ندارد و تنها چیزی که اهمیت دارد، شکست نخوردن است، در حالی که در جنگ‌های متقارن، هدف شکست دادن دشمن است.

نوع درگیری که مقاومت به رهبری جمهوری اسلامی ایران با اسرائیل و آمریکا در منطقه دارد، از این سنخ درگیری‌هاست. در واقع، در عصر شبکه‌ای شدن سیستم بین‌المللی، بازیگران تنوع قابل‌توجهی پیدا کرده‌اند که در این میان، نقش بازیگران غیردولتی بسیار بارز است. در این شبکه، موضوع اصلی، کنترل نظم است. نظم یک سازه‌ی شکننده و منعطف است که در آن دینامیک‌های قدرت به‌صورت پویا در حال تغییر هستند. به این معنا که قدرت در تمامی ابعاد خود به‌صورت ایستا نیست، بلکه به‌صورت یک فرایند بازخوردی بین تمامی بازیگران، اما به‌صورت نامتقارن در جریان است.

در این سیستم، از آن‌جا که قدرت اهمیت زیادی دارد، ژئوپلیتییک نیز به‌عنوان مهم‌ترین بخش آن، در قالب مکانیسم قدرت یا تهدیدآفرینی قلمداد می‌شود. بااین‌حال، در نظم شبکه‌ای، ژئوپلیتیک بازتعریف می‌شود و به‌جای معنای سنتی‌اش، که قدرت‌های بزرگ شکل‌دهنده و بازیگر اصلی در آن بودند، ژئوپلیتیک شبکه‌ای شکل می‌گیرد.