سجاد طایری
پژوهشگر موسسه مطالعات جهان معاصر
اخیرا دولت دونالد ترامپ در راستای سیاست‌های «فشار حداکثری» علیه جمهوری اسلامی ایران، تلاش‌های گسترده‌ای برای کاهش وابستگی اقتصادی عراق به تهران و تضعیف نفوذ سیاسی و امنیتی ایران در این کشور کرده است. بر اساس اسناد و گزارش‌های منتشر شده، فشارها شامل محدودیت‌های مالی، تهدید به تحریم، و الزام به کنترل گروه‌های مقاومت نزدیک به ایران می‌باشد.
از جمله محورهای اصلی فشارهای آمریکا بر عراق در خصوص ایران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. قطع جریان دلار به ایران
طبق «یادداشت امنیت ملی شماره ۲» (NSM-2) که در تاریخ ۴ فوریه منتشر شد، دولت ترامپ عراق را موظف به جلوگیری از انجام تراکنش‌های دلاری با ایران قرار داده است. این سند همچنین پرداخت‌های عراق به ایران برای واردات برق و گاز طبیعی را نیز ممنوع اعلام کرده است. پیش‌تر، بانک مرکزی عراق تحت فشار آمریکا، فعالیت هشت بانک را در سال ۲۰۲۴ متوقف کرد، و اخیراً پنج بانک دیگر شامل «المشرق العربی»، «بانک الاتحاد للاستثمار»، و «مصرف امین العراق» به اتهام قاچاق دلار و پولشویی مسدود شده‌اند.
۲. بازگشایی خط لوله نفت کردستان
با فشار دولت ترامپ، صادرات نفت از مناطق تحت کنترل کردستان عراق، پس از دو سال وقفه، مجدداً از سر گرفته شد. این خط لوله که روزانه ۳۰۰ هزار بشکه نفت به ترکیه صادر می‌کند، در سال ۲۰۲۳ به دلیل اختلافات بین بغداد و اقلیم کردستان متوقف شده بود. آمریکا امیدوار است که افزایش صادرات نفت عراق، کاهش فروش نفت ایران (به‌ویژه به چین) را جبران کند، هرچند این حجم جایگزین صادرات ۱.۵ میلیون بشکه ایران نخواهد بود.
۳. هدف‌گیری گروه‌های مقاومت نزدیک به ایران
مقامات ترامپ از عراق خواسته‌اند تا گروه‌های موسوم به «مقاومت اسلامی در عراق» (شامل کتائب حزبالله، عصائب اهل الحق، و دیگران) را خلع‌سلاح یا زیر نظر ساختار فرماندهی ملی قرار دهند. این گروه‌ها که رابطه نزدیکی با ایران حمایت دارند، در حملات به پایگاه‌های آمریکا و اهداف اسرائیلی نقش داشته‌اند. آمریکا هشدار داده که در صورت عدم همکاری بغداد، تحریم‌های اقتصادی علیه این کشور اعمال خواهد شد.
۴. مبارزه با قاچاق نفت ایران از طریق عراق
بر اساس گزارش خبرگزاری رویترز، آمریکا اعتقاد دارد که شبکه‌های پیچیده‌ای برای قاچاق فرآورده‌های نفتی ایران از طریق عراق فعال است. در طرح مورد ادعای آمریکا، نفت عراق با محصولات مشابه ایرانی مخلوط و به‌عنوان نفت خالص عراقی با مدارک جعلی صادر می‌شود. اگر چه وزارت نفت عراق این ادعاهای مطرح‌شده را رد کرده است؛ اما آمریکایی ها معتقدند که سالانه حداقل یک میلیارد دلار از این طریق به ایران و گروه‌های وابسته رسیده است.
دولت عراق تاکنون به برخی از خواسته‌های آمریکا پاسخ داده است، ازجمله تشدید نظارت بر نظام بانکی و محدودکردن تراکنش‌های دلاری. با این حال، بغداد در مواجهه با فشار برای انحلال کامل گروه‌های حشد الشعبی (که بخشی از ساختار امنیتی عراق محسوب می‌شوند) با چالش‌های داخلی روبه‌روست. از سوی دیگر، تهدید آمریکا به مسدود کردن ذخایر ۱۰۰ میلیارد دلاری عراق در بانک مرکزی فدرال، اهرم قدرتمندی برای واشنگتن محسوب می‌شود.
به نظر می‌رسد که دولت ترامپ قصد دارد با ترکیبی از تهدیدهای اقتصادی و امنیتی، عراق را به سمت کاهش همکاری با ایران سوق دهد. موفقیت این استراتژی به عوامل متعددی مانند هماهنگی بغداد با گروه‌های مقاومت، واکنش ایران، و تحولات منطقه‌ای (ازجمله آتش‌بس اسرائیل و حماس) وابسته است. بر این اساس در کوتاه‌مدت، افزایش صادرات نفت کردستان و محدودیت‌های مالی علیه ایران، محور اصلی اقدامات آمریکا خواهد بود.
