الهه صالح‌رضایی
کارشناس ارشد دیپلماسی و سازمان‌های بین‌المللی
ایران با شکایت از آمریکا به شورای امنیت سازمان ملل، گام حقوقی و دیپلماتیکی در برابر تهدیدهای دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برداشته است. ترامپ در مصاحبه‌ای صریحاً اعلام کرده که اگر ایران «توافق نکند، بمباران خواهد شد». این تهدید نه‌تنها به‌عنوان فشاری سیاسی تلقی می‌شود، بلکه به‌روشنی بر خلاف حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است. بند ۴ ماده ۲ منشور، هرگونه تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورها را ممنوع کرده و اظهارات ترامپ نقض آشکار این اصل به شمار می‌رود.
علاوه بر منشور ملل متحد، تهدید به استفاده از نیروی نظامی علیه یک کشور مستقل با اصول حقوق بین‌الملل عرفی نیز مغایرت دارد. تهدید به جنگ، حتی اگر عملی نشود، می‌تواند منجر به ایجاد ناامنی بین‌المللی و افزایش احتمال درگیری‌های نظامی شود که این امر با اصول حقوق بشردوستانه بین‌المللی در تضاد است. در واقع، ایالات متحده به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت، متعهد به حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است. چنین تهدیداتی نه‌تنها نقض منشور ملل متحد، بلکه مغایر با مقررات دیگر معاهدات بین‌المللی مانند اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) است که تهدید به جنگ را ناقض صلح بین‌المللی می‌داند.
در بُعد دیپلماتیک، ایران با این اقدام تلاش می‌کند حمایت کشورهایی مانند چین و روسیه را جلب کند، زیرا این کشورها به‌طور سنتی با یکجانبه‌گرایی آمریکا مخالف هستند. کشورهای اروپایی نیز احتمالاً واکنشی محتاطانه خواهند داشت، چراکه تمایل چندانی به رویارویی مستقیم با آمریکا ندارند و تنها ممکن است لحن ترامپ را محکوم کنند. با این حال، با توجه به حق وتوی آمریکا، بعید است شورای امنیت بتواند اقدامی الزام‌آور علیه این کشور انجام دهد.
اگر این شکایت در شورای امنیت نتیجه‌ای نداشته باشد، ایران می‌تواند موضوع را در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح کند یا به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) شکایت ببرد و همچنین حمایت کشورهای جنبش عدم تعهد و سازمان همکاری اسلامی را جلب کند. چنین اقداماتی می‌تواند فشار بین‌المللی بیشتری به آمریکا وارد کند و آن را در موقعیت دفاعی قرار دهد. البته در بهترین حالت، شورای امنیت ممکن است بیانیه‌ای صادر کند که ضمن انتقاد غیرمستقیم از تهدیدهای ترامپ، بر لزوم احترام به حقوق بین‌الملل تأکید کند. در حالت دیگر، ممکن است شورای امنیت سکوت اختیار کند، که در این صورت ایران باید مسیرهای حقوقی و دیپلماتیک دیگری را دنبال کند. اما در بدترین سناریو، این تنش‌ها می‌توانند به تحرکات نظامی در منطقه منجر شوند، به‌ویژه اگر آمریکا سیاست‌های تهاجمی‌تری را دنبال کند و ایران نیز مجبور به واکنش شود.
به طور کلی، این شکایت از نظر حقوقی و دیپلماتیک اقدامی منطقی و سنجیده است که می‌تواند از نظر مشروعیت بین‌المللی به نفع ایران باشد. اما به دلیل نفوذ آمریکا در نهادهای بین‌المللی، این اقدام به‌تنهایی کافی نیست. ایران باید همزمان دیپلماسی فعال‌تری را دنبال کند و افکار عمومی جهان را نسبت به سیاست‌های تهدیدآمیز آمریکا حساس‌تر نماید. مهم‌ترین نکته این است که از هرگونه اقدامی که می‌تواند زمینه‌ساز درگیری نظامی شود، پرهیز کرده و در عوض، مسیرهای حقوقی و دیپلماتیک را تقویت کند.
