فاطمه حسینی
پژوهشگر موسسه مطالعات جهان معاصر
استارت‌آپ چینی «دیپسیک» (DeepSeek)، در کمتر از یک هفته پس از مراسم تحلیف دونالد ترامپ، مدل هوش مصنوعی نسل جدید خود به نام (DeepSeek-R1) را به جهانیان معرفی نمود. این مدل، با هزینه آموزشی حدود ۵.۶ میلیون دلار، عملکردی فراتر از مدل های پیشروی آمریکایی همچون ChatGPT به نمایش گذاشت و موجی از نگرانی و اضطراب را در بازارهای مالی جهانی برانگیخت. در تاریخ ۲۷ ژانویه ۲۰۲۵، شاخص نزدک حدود ۳.۱ درصد کاهش یافت و ارزش بازار شرکت انویدیا به تنهایی به میزان ۶۰۰ میلیارد دلار کاهش پیدا کرد. با این حال، سهام شرکت‌های آمریکایی در روز بعد تثبیت شدند، اما این رویداد، پرسش‌های عمیقی درباره آینده برتری تکنولوژیک و اقتصادی ایالات متحده به وجود آورد.
۱. چالش برتری تکنولوژیک آمریکا
شرکت دیپسیک، که در سال ۲۰۲۳ با سرمایه اولیه‌ای معادل ۱.۴ میلیون دلار تأسیس شد، نشان داد که نوآوری لزوماً به بودجه‌های کلان وابسته نیست. مدل R1 این شرکت، با تنها ۱ درصد هزینه مدل های آمریکایی (مانند OpenAI و گوگل)، در تست‌های ریاضی و برنامه‌نویسی رقابتی عملکردی قابل توجه از خود به نمایش گذاشت. این موفقیت در شرایطی رقم خورد که شرکت‌های آمریکایی صدها میلیارد دلار در زیرساخت‌ها و تراشه‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اما دیپسیک با استفاده از ۲۰۰۰ مدار یکپارچه و دور زدن تحریم‌های مربوط به تراشه‌ها، راهبردی نوین را پیش برد.
واکنش دولت آمریکا به این چالش، راه‌اندازی پروژه «استارگیت» (Stargate) با سرمایه‌گذاری ۵۰۰ میلیارد دلاری تا سال ۲۰۲۹ بود که با مشارکت شرکت‌هایی همچون OpenAI، اوراکل و سافت‌بنک، هدف ایجاد ۱۰۰ هزار فرصت شغلی و تقویت زیرساخت‌های هوش مصنوعی در ایالت تگزاس را دنبال می‌کند. با این حال، سؤال اساسی این است که آیا این پروژه‌های پرهزینه می‌توانند پاسخی کافی به نوآوری کم‌هزینه چین باشند؟
۲. تقابل ژئوپلیتیک: دو استراتژی، دو جهان
پس از اعمال تحریم‌های علیه شرکت هواوی در سال ۲۰۱۹، چین برنامه‌ای ۱۴۳ میلیارد دلاری برای توسعه صنعت تراشه داخلی آغاز کرد. تا سپتامبر ۲۰۲۴، پردازنده «کیرین ۹۰۱۰» هواوی با فناوری ۷ نانومتر تولید شد و واردات تجهیزات لیتوگرافی در سال ۲۰۲۳، ۴۵۰ درصد افزایش یافت. این تلاش‌ها، زیربنای موفقیت شرکت‌هایی همچون دیپسیک در دستیابی به فناوری‌های پیشرفته، حتی با تراشه‌های انویدیا، شد.
دولت واشنگتن با ممنوعیت صادرات تراشه‌های پیشرفته به چین و اعمال محدودیت بر ۱۴۰ شرکت چینی در دسامبر ۲۰۲۴، سعی در مهار رقیب دارد. با این حال، چین با توسعه گزینه‌های محلی و استفاده از کانال‌های غیررسمی، برخی از تحریم‌ها را دور زده است. پاسخ چین به این محدودیت‌ها، ممنوعیت صادرات مواد حیاتی مانند گالیوم و ژرمانیوم بود که تولید نیمه‌هادی‌ها را مختل می‌کند.
۳. هوش مصنوعی: از فرصت به تهدید
فناوری‌های هوش مصنوعی که زمانی موتور محرک رشد بازارها بودند، اکنون به منبعی از نگرانی تبدیل شده‌اند. دیپسیک نه تنها هزینه‌های توسعه را به چالش کشید، بلکه نقاط ضعف اخلاقی و امنیتی مدلهای هوش مصنوعی را نیز آشکار ساخت:
– گمراه‌سازی اطلاعاتی: مدل هایی همچون ChatGPT و DeepSeek-R1 ممکن است پاسخ‌های نادرست یا جانبدارانه تولید کنند.
– تهدیدات سایبری: نگرانی‌ها درباره استفاده از این مدل‌ها برای حملات پیچیده سایبری افزایش یافته است.
– سانسور و بی‌اعتمادی: ترس از تأثیر سیاست‌های چین بر خروجی‌های دیپسیک، شکاف اعتماد به فناوری‌های چینی در بازارهای جهانی را عمیق‌تر کرده است.
پیامدهای گسترده: از ارزهای دیجیتال تا استانداردهای جدید
۱. لرزه در بازار ارزهای دیجیتال: افت سهام فناوری، موج فروش در بازار ارزهای دیجیتال را به دنبال داشت. بیت‌کوین ۵ درصد و آلت‌کوین‌ها ۸ تا ۱۰ درصد کاهش یافتند و نزدیک به یک میلیارد دلار دارایی دیجیتال نقد شدند.
۲. توزیع مجدد سرمایه‌گذاری جهانی: موفقیت دیپسیک ممکن است جریان سرمایه به استارت‌آپ‌های چینی را افزایش دهد، به‌ویژه با رویکرد متن‌باز این شرکت که هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.
۳. بازتعریف استانداردهای صنعت: تفاوت هزینه‌های چشمگیر (۰.۵۵ دلار در برابر ۱۵ دلار به ازای هر میلیون توکن) فشار بر شرکت‌ها برای بازنگری در مدلهای قیمت‌گذاری و پایداری زیست‌محیطی را افزایش داده است.
نبرد بر سر آینده
ظهور دیپسیک نشان می‌دهد که برتری تکنولوژیک دیگر تنها با سرمایه‌گذاری‌های کلان تعیین نمی‌شود، بلکه با انعطاف‌پذیری، نوآوری تطبیقی و توانایی عبور از محدودیت‌ها سنجیده می‌شود. در حالی که ایالات متحده بر پروژه‌های عظیم و تحریم‌ها تمرکز دارد، چین با راهبردهای کم‌هزینه و خودکفایی، نقشه رقابت را بازنویسی می‌کند. پرسش بزرگ این است: آیا واشنگتن می‌تواند همگام با این تحولات حرکت کند، یا سلطه یک قرنی آن در عرصه فناوری به پایان نزدیک می‌شود؟ پاسخ این سؤال، نه تنها آینده اقتصاد جهانی، بلکه توازن قدرت در قرن بیست‌ویکم را شکل خواهد داد.
