دکتر بهمن ایرانی
پژوهشگر موسسه مطالعات جهان معاصر
مقدمه
لایحه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به معاهده ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده است. این اقدام، بحث‌های گسترده‌ای را در محافل سیاسی و حقوقی کشور برانگیخته است. مدافعان این لایحه، مشارکت ایران در نشست‌های بین‌المللی مرتبط و ترویج اقدامات بشردوستانه را هدف اصلی خود می‌دانند. با این حال، با بررسی دقیق‌تر ابعاد این لایحه، این سوال اساسی مطرح می‌شود که آیا پیوستن به این کنوانسیون، واقعاً در راستای منافع ملی و حفظ قدرت دفاعی ایران است؟ این مقاله با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، به این پرسش پاسخ خواهد داد.
نگاهی اجمالی به معاهده ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف
معاهده ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف، مجموعه‌ای از توافقات بین‌المللی است که هدف آن کاهش اثرات مخرب جنگ‌ها بر غیرنظامیان و محیط زیست است. این معاهده که در سال 1980 در ژنو به تصویب رسید و در سال 1983 اجرایی شد، استفاده از سلاح‌های متعارف خاصی را که ممکن است آسیب‌های غیرضروری وارد کنند یا تأثیرات غیرمشخص داشته باشند، محدود یا ممنوع می‌کند. تمرکز اصلی این معاهده بر سلاح‌های متعارف (غیر هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی) است و هدف آن محدود کردن یا ممنوع کردن سلاح‌هایی است که باعث رنج غیرضروری یا آسیب‌های گسترده به محیط زیست می‌شوند. پروتکل‌های متعددی به این معاهده افزوده شده است که هر یک، محدودیت‌های خاصی را در خصوص استفاده از سلاح‌های متعارف خاص اعمال می‌کنند.
دلایل مخالفت با الحاق ایران به کنوانسیون
با وجود اهداف بشردوستانه مطرح شده، الحاق ایران به کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف می‌تواند تبعات منفی جدی برای امنیت ملی و توان دفاعی کشور به همراه داشته باشد. در ادامه، به بررسی این دلایل خواهیم پرداخت:
۱. ایجاد محدودیت در استفاده از تسلیحات متعارف و تضعیف منافع ملی:
پیوستن به این کنوانسیون می‌تواند محدودیت‌هایی را در استفاده از برخی تسلیحات متعارف برای ایران ایجاد کند. این محدودیت‌ها می‌توانند در شرایط خاص، مانع از دفاع موثر از منافع ملی کشور در برابر تهدیدات خارجی شوند. به عبارت دیگر، دست ایران در استفاده از برخی سلاح‌های متعارف بسته شده و توان پاسخگویی به تهدیدات را کاهش می‌دهد.
2. عدم پایبندی قدرت‌های بزرگ و سوء استفاده از معاهدات بین‌المللی:
تجربه نشان داده است که قدرت‌های بزرگ جهانی معمولاً یا به اینگونه معاهدات نمی پیوندند یا هرگاه که اراده کنند، به راحتی از تعهدات خود سرپیچی می‌کنند. این کشورها با تفسیرهای خاص خود از قوانین بین‌المللی یا با استناد به منافع ملی خود، تعهدات را به سادگی نقض می‌کنند. بنابراین، تکیه بر اینگونه معاهدات بین‌المللی به عنوان تضمینی برای امنیت، اقدامی غیرواقع‌بینانه است.
3. محدودیت‌های نامتناسب بر توان دفاعی ایران:
یکی از چالش‌های اصلی در مورد این کنوانسیون، ایجاد محدودیت‌های نامتناسب بر توان دفاعی ایران خواهد بود. در حالی که بسیاری از کشورهای دیگر با استفاده از تکنولوژی‌های جدید و سلاح‌های پیشرفته به تقویت توان نظامی خود می‌پردازند، پیوستن به این کنوانسیون می‌تواند مانع از توسعه صنایع دفاعی و استفاده ایران از برخی سلاح‌های متعارف شود. این امر می‌تواند توازن قدرت نظامی را به ضرر ایران تغییر دهد و کشور را در برابر تهدیدات آسیب‌پذیرتر کند.
4. مستمسک بهانه‌جویی‌های آینده برای اعمال فشار:
تجربه نشان داده است که قدرت‌های غربی از معاهدات بین‌المللی به عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر کشورهای مستقل استفاده می‌کنند. الحاق ایران به کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف می‌تواند در آینده بهانه‌ای برای اعمال فشارهای جدید بر جمهوری اسلامی باشد. قدرت‌های غربی به خصوص آمریکا می‌توانند با استناد به مفاد این کنوانسیون، ایران را متهم به نقض تعهدات خود کرده و تحریم‌های جدیدی را علیه کشور وضع کنند.
۵. عدم ایجاد ضمانت در استفاده دیگران علیه ایران:
پذیرش این کنوانسیون ایران را از استفاده از برخی تسلیحات متعارف محروم خواهد کرد، در حالی که دیگر کشورها ممکن است همچنان از این تسلیحات استفاده کنند. این امر می‌تواند توازن قدرت نظامی را به ضرر ایران تغییر دهد و کشور را در معرض خطرات جدی قرار دهد. به عنوان مثال، اگر ایران از استفاده از یک نوع خاص از مین‌های ضد نفر منع شود، در حالی که کشورهای همسایه همچنان از این سلاح‌ها استفاده می‌کنند، امنیت مرزهای کشور به خطر خواهد افتاد.
نتیجه‌گیری
با توجه به دلایل ذکر شده، الحاق ایران به کنوانسیون ممنوعیت یا محدودیت کاربرد برخی سلاح‌های متعارف، با منافع ملی و امنیت کشور همخوانی ندارد. این اقدام می‌تواند محدودیت‌هایی را بر توان دفاعی ایران تحمیل کند، در حالی که هیچ تضمینی برای پایبندی دیگر کشورها به این کنوانسیون وجود ندارد. به علاوه، این کنوانسیون می‌تواند به بهانه‌ای برای اعمال فشارهای جدید بر ایران تبدیل شود. لذا، ضروری است که نمایندگان مجلس شورای اسلامی با در نظر گرفتن تمام جوانب موضوع و با توجه به منافع ملی کشور، در مورد این لایحه تصمیم‌گیری کنند. به نظر می‌رسد که در شرایط کنونی، تقویت توان دفاعی کشور با استفاده از تکنولوژی‌های نوین و سلاح‌های پیشرفته، راهکار مناسب‌تری برای حفظ امنیت و منافع ملی ایران باشد.
