وداع با اسلحه: تحول در روابط کردها و ترکیه

احمدرضا حسنی

پژوهشگر موسسه مطالعات جهان معاصر

عبدالله اوجالان، بنیانگذار حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، از این گروه خواسته تا سلاح‌های خود را زمین بگذارد و به فعالیت‌های نظامی خود پایان دهد. این بیانیه، که از سوی بسیاری به عنوان یک تغییر جهت مهم در سیاست‌های پ.ک.ک تلقی می‌شود، سوالات زیادی را در مورد آینده این گروه و تأثیر آن بر روابط ترکیه و کردها ایجاد کرده است. با توجه به آنکه حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) به عنوان یکی از مهم‌ترین بازیگران سیاسی و نظامی در منطقه، همواره در کانون توجهات بین‌المللی و داخلی قرار داشته، با صدور بیانیه عبدالله اوجالان مبنی بر ضرورت برگزاری کنگره‌ای برای بررسی وضعیت این حزب، واکنش‌های مختلفی از سوی پ.ک.ک و دیگر بازیگران منطقه‌ای پیش‌بینی می‌شود. این مقاله به بررسی واکنش‌های پ.ک.ک در ترکیه و منطقه، تأثیرات آن بر همکاری‌های آمریکا با شاخه‌های این حزب در سوریه، و احتمال تأسیس یک دولت مستقل کردی می‌پردازد.

عبدالله اوجالان و اهمیت بیانیه‌اش

عبدالله اوجالان، رهبر نمادین پ.ک.ک، در سال 1999 به زندان افتاد و از آن زمان به عنوان یک شخصیت کلیدی در جنبش کردی شناخته می‌شود. اوجالان با صدور این بیانیه، برای نخستین بار در بیش از یک دهه، تلاش جدی برای پایان دادن به مبارزه مسلحانه پ.ک.ک و عادی‌سازی سیاست‌ها در مناطق کردنشین را مطرح کرده است. این بیانیه در شرایطی صادر شده که درگیری‌های طولانی‌مدت میان پ.ک.ک و دولت ترکیه به کشته شدن بیش از 40 هزار نفر منجر شده و خسارت‌های اقتصادی قابل توجهی به بار آورده است.

انگیزه‌های اوجالان برای این تغییر

تحلیلگران بر این باورند که اوجالان به دلیل ناکامی‌های نظامی پ.ک.ک و عدم دستیابی به پیروزی‌های ملموس، به این نتیجه رسیده که باید رویکرد خود را تغییر دهد. او همچنین به دنبال تثبیت میراث خود به عنوان یک صلح‌طلب است که می‌تواند خشونت را به دستاوردهای سیاسی تبدیل کند. با توجه به تحولات اخیر در سوریه و وضعیت شاخه سوری پ.ک.ک (یگان‌های مدافع خلق یا YPG)، او ممکن است بر این باور باشد که زمان آن رسیده است تا از ابعاد ضدحکومتی فاصله بگیرد و به سمت همکاری با دولت ترکیه حرکت کند.

تأثیر بر برنامه‌های رجب طیب اردوغان

رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، از سال 2011 تا 2014 فرایند صلح با پ.ک.ک را دنبال کرد که به دلیل تحولات داخلی و خارجی متوقف شد. اگر اوجالان بتواند دیگر گروه‌های کرد مرتبط با پ.ک.ک را به پیروی از فراخوان خود ترغیب کند، این موضوع می‌تواند به اردوغان کمک کند تا به عنوان رهبری موفق در کاهش تروریسم و بهبود شرایط کردها شناخته شود.

از سوی دیگر، ازسرگیری فرایند صلح می‌تواند به اقتصاد ترکیه و روابط آن با ایالات متحده کمک کند و موقعیت اردوغان را در عرصه داخلی تقویت کند. جذب حمایت اکثریت جمعیت کرد برای اصلاح قانون اساسی ترکیه، که برای نامزدی مجدد اردوغان ضروری است، نیز یکی دیگر از مزایای این تغییر رویکرد خواهد بود.

واکنش‌های پ.ک.ک در ترکیه و منطقه

پ.ک.ک به احتمال زیاد به فراخوان اوجالان برای برگزاری کنگره‌ای متشکل از رهبری و شاخه‌ها پاسخ خواهد داد. انتظار می‌رود که این واکنش‌ها با احتیاط و شرط‌گذاری همراه باشد و فرایندهای گام‌به‌گام برای اجرای تصمیمات به جای تغییرات فوری در نظر گرفته شود. در این میان، شاخه سوری پ.ک.ک به دلیل شرایط موجود آسیب‌پذیرتر به نظر می‌رسد و ممکن است سریع‌تر به همکاری بپردازد.

در عین حال، وجود جناح‌های مخالف که از خلع سلاح یا توقف جنگ خودداری کنند، قابل پیش‌بینی است. این موضوع مشابه تجربه ارتش جمهوریخواه ایرلند است که نشان‌دهنده چالش‌های موجود در فرآیندهای صلح و آشتی است. کادرهای سالخورده در کوه‌های قندیل ممکن است به دنبال راهی شرافتمندانه برای کاهش تنش‌ها باشند، اما با توجه به متمرکز بودن ایدئولوژیک این سازمان، انتظار می‌رود که توانایی ادامه حملات مسلحانه در داخل ترکیه کاهش یابد و توجه بیشتری به فرایند سیاسی معطوف شود.

تأثیر بر همکاری آمریکا با شاخه‌های پ.ک.ک در سوریه

ایالات متحده نیز تحت تأثیر تحولات اخیر قرار دارد و پیش از این برنامه‌هایی برای خروج نیروهای خود از سوریه تدوین کرده است. به نظر می‌رسد که آمریکا به نیروی همپیمان خود توصیه کرده است که بهترین استراتژی پیشرو، آشتی سیاسی با دمشق و آنکارا باشد. احتیاط ایجاب می‌کند که آمریکا خروج خود را به صورت تدریجی انجام دهد تا از ایجاد خلأ ناگهانی جلوگیری کند و انگیزه‌هایی برای عدم پایبندی به فرایند صلح ایجاد نکند.

از نظر آمریکا، هماهنگی مستمر میان ایالات متحده، ترکیه، دمشق و یگان‌های مدافع خلق (YPG) برای جلوگیری از احیای داعش ضروری است. اگر پ.ک.ک به عنوان یک نیروی مسلح خلع سلاح شده و منحل شود، دیگر دلیلی برای تداوم همکاری آمریکا با آن وجود نخواهد داشت. فرمانده نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) که تحت رهبری کردهاست، اعلام کرده که این فراخوان شامل آنها نمی‌شود و خود را جدا از پ.ک.ک می‌داند، اما احتمالاً آتش‌بس را رعایت خواهد کرد و در مذاکرات جداگانه‌ای برای ادغام در ساختار امنیتی جدید سوریه شرکت خواهد کرد.

نتیجه‌گیری

تحولات اخیر در پ.ک.ک و واکنش‌های آن می‌تواند تأثیرات عمیقی بر سیاست‌های داخلی ترکیه و همچنین روابط بین‌المللی آن داشته باشد. با توجه به پیچیدگی‌های سیاسی منطقه و نیاز به همکاری میان بازیگران مختلف، آینده پ.ک.ک و وضعیت کردها در ترکیه و سوریه همچنان موضوعاتی مهم و مورد بحث خواهند بود.

در این بین بیانیه عبدالله اوجالان نه تنها می‌تواند به پایان درگیری‌های طولانی‌مدت کمک کند بلکه می‌تواند زمینه‌ساز تحولی اساسی در سیاست‌های داخلی ترکیه و نحوه تعامل آن با کردها باشد. اگر این فراخوان به تصویب برسد و توسط تمامی گروه‌های شبه نظامی کرد دنبال شود، می‌تواند پیروزی بزرگی برای تمامی طرف‌ها به خصوص رجب طیب اردوغان باشد.