دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور پیشین ایالات متحده آمریکا، اعلام کرده که این کشور در مرحله نهایی امضای توافق‌نامه‌ای با اوکراین در زمینه استخراج و تأمین فلزات کمیاب قرار دارد. همزمان، روزنامه وال استریت ژورنال به نقل از منابع مطلع گزارش داد که امضای این توافق‌نامه ممکن است در آینده نزدیک صورت گیرد.
ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور جمهوری اوکراین، در پیام ویدئویی منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد: «تیم‌های متخصص از طرف اوکراین و ایالات متحده در حال بررسی و تدوین پروژه‌های توافقی میان دولت‌های ما هستند، و امیدوارم به نتایج عادلانه و مناسبی دست یابیم».
به گزارش رویترز، زلنسکی پیش‌تر پیشنهاد اولیه ایالات متحده برای انحصاری‌سازی دسترسی به ذخایر فلزات حیاتی اوکراین به‌عنوان شرط پیش‌نیاز ادامه کمک‌های نظامی و اقتصادی برای مقابله با روسیه را رد کرده بود.
سه منبع مطلع به خبرگزاری رویترز افشا کردند که ایالات متحده پیشنهاد خرید ۵۰ درصد از ذخایر معدنی مهم اوکراین را ارائه داده است. اگرچه زلنسکی به‌صورت مستقیم این پیشنهاد را رد نکرد، اما تأکید کرد که طرح مذکور هنوز معیارهای امنیتی لازم برای قبولی اوکراین را برآورده نمی‌سازد.
عناصر خاکی کمیاب چیستند؟
عناصر خاکی کمیاب شامل گروهی از ۱۷ فلز حیاتی هستند که نقش محوری در ساخت تجهیزات الکترونیکی، خودروهای الکتریکی، سیستم‌های هدایت موشکی و دیگر محصولات صنعتی و فناوری‌ای به‌کار می‌روند.
این فلزات، با وجود اینکه در طبیعت به‌صورت نسبتاً فراوان وجود دارند، به‌دلیل پیچیدگی فرآیندهای استخراج و پالایش، ازنظر عملیاتی و زیستمحیطی مصرف‌کننده منابع و هزینه‌بر هستند. به‌همین دلیل، تولید جهانی این فلزات عموماً در محدوده کشورهایی متمرکز شده است که ظرفیت‌های لازم را برای استخراج و پالایش دارند، و جمهوری خلق چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده این دسته از فلزات شناخته می‌شود.
ذخایر معدنی مهم اوکراین شامل چه موادی است؟
طبق گزارش روزنامه گاردین، هانا لوونتسوا، رئیس انجمن زمین‌شناسان اوکراین، در مقاله‌ای منتشر شده در سال ۲۰۲۲ اشاره کرد که این کشور، با پوشش تنها ۰/۴ درصد از سطح کره زمین، به‌دلیل ساختار زمین‌شناسی پیچیده و دارا بودن تمامی عناصر موجود در پوسته زمین، حدود ۵ درصد از منابع معدنی جهان را در اختیار دارد.
بر اساس اطلاعات منتشرشده توسط منابع رسمی اوکراین و نقل‌شده توسط رویترز، این کشور ذخایر ۲۲ عنصر از مجموع ۳۴ فلز را در اختیار دارد که اتحادیه اروپا آنها را به‌عنوان مواد حیاتی طبقه‌بندی کرده است. از جمله این فلزات می‌توان به عناصر خاکی کمیاب مانند لانتانیم، سریم، نئودیمیوم، اربیوم و ایتریم اشاره کرد.
پیش از آغاز جنگ با روسیه در فوریه ۲۰۲۲، اوکراین به‌عنوان بزرگ‌ترین تأمین‌کننده تنگستن جهان شناخته می‌شد و در سال ۲۰۱۹ حدود ۷ درصد از تولید جهانی این فلز را تأمین کرده بود. به گزارش کمیسیون اروپا، این کشور دارای ذخایر ۵۰۰ هزار تن لیتیوم و حدود یک‌پنجم تولید گرافیت جهانی است که نقش کلیدی در ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای دارند.
فلزات حیاتی شامل چه موادی است؟
فلزات حیاتی به مواد معدنی و خامی اطلاق می‌شود که نقش ضروری در تولید محصولات پیشرفته فناوری، به‌ویژه در حوزه‌های انتقال به انرژی پاک، الکترونیک مصرفی، زیرساخت‌های هوش مصنوعی و تسلیحات نظامی دارند.
تلاش جهانی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و مقابله با تغییرات اقلیمی، تقاضای فلزات مورد استفاده در فرآیند انتقال انرژی، از جمله کبالت، مس، لیتیوم و نیکل را افزایش داده است. این فلزات به‌طور گسترده در ساخت خودروهای الکتریکی، توربین‌های بادی، تلفن‌های همراه، مراکز داده هوش مصنوعی و تسلیحات پیشرفته مانند جنگنده‌های اف۳۵ کاربرد دارند.
با تحولات اقتصادی و فناوری‌ای که در سال‌های اخیر به‌وجود آمده است، ارزش فلزات حیاتی به‌طور قابل توجهی افزایش یافته و رقابت‌های ژئوپلیتیک برای کنترل دسترسی به این منابع تشدید شده است.
در سال ۲۰۲۲، سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده فهرستی شامل ۵۰ فلز — از آلومینیوم تا زیرکونیوم — منتشر کرد که نقش اساسی در امنیت ملی، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و زیرساخت‌های اقتصادی ایفا می‌کنند.
چرا فلزات حیاتی این نام را به خود اختصاص داده‌اند؟
اصطلاح «فلزات حیاتی» بیشتر یک برچسب سیاسی است تا علمی. کشورها بر اساس اهداف داخلی و ژئوپلیتیک خود، فهرست‌های مختلفی از این فلزات ارائه می‌دهند و آنها را بر اساس اهمیت استراتژیک خود طبقه‌بندی می‌کنند.
چرا دونالد ترامپ به دستیابی به فلزات کمیاب اوکراین علاقه‌مند است؟
دلیل اصلی تمایل شدید دونالد ترامپ به دستیابی به فلزات کمیاب اوکراین، نقش جمهوری خلق چین در کنترل بخش عمده‌ای از زنجیره تأمین و پردازش این فلزات است. چین به‌عنوان «کارخانه جهان» شناخته می‌شود و کنترل بیشترین حجم پالایش این فلزات را در دست دارد.
بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، چین حدود ۳۵ درصد از پالایش نیکل، ۵۰ تا ۷۰ درصد از پالایش لیتیوم و کبالت، و بیش از ۹۰ درصد از پالایش عناصر خاکی کمیاب را در اختیار دارد. این وضعیت، دسترسی به منابع فلزات کمیاب اوکراین را به‌عنوان عاملی استراتژیک در رقابت با هژمونی چین تبدیل کرده است.
منبع: روزنامه گاردین
